Λογισμικό, εξουσία και έλεγχος

του Karsten Gerloff*

Ελεύθερος, όπως ο Λόγος**

Μετάφραση: Βασίλης Χρυσός

Με κάθε ημέρα που περνάει, οι υπολογιστές γίνονται όλο και μεγαλύτερο τμήμα της ζωής μας. Το τηλέφωνό μας είναι ένας υπολογιστής που κουβαλάμε στις τσέπες μας. Τα αυτοκίνητα, όπως το θέτει ο Cory Doctorow (The coming war on general-purpose computing) είναι απλώς υπολογιστές τους οποίους οδηγάμε για να μετακινούμαστε εδώ και εκεί. Οι υπολογιστές σε κάθε σχήμα και μορφή έχουν γίνει οι ακρογωνιαίοι λίθοι του πολιτισμού μας.

Ποιος ελέγχει, όμως, όλους αυτούς τους υπολογιστές; Εάν πρόκειται για μαύρα κουτιά που κρατούν μυστικό από εμάς τον εσωτερικό τρόπο λειτουργίας τους και εάν οι δημιουργοί τους τούς έχουν περιορίσει τεχνητά, ώστε να βάλουν όρια στο τι μπορούμε να κάνουμε χρησιμοποιώντας τους, τότε, παρόλο που μπορεί να πληρώνουμε για αυτούς τους υπολογιστές, στην πραγματικότητα δε μας ανήκουν.

Προκειμένου να έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας, πρέπει να είμαστε σε θέση να ελέγχουμε τους υπολογιστές που χρησιμοποιούμε. Ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να τρέχουν Ελεύθερο Λογισμικό, το οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, να μελετήσουμε, να μοιραστούμε και να βελτιώσουμε. Αυτό μπορούμε να το κάνουμε μόνο εάν οι υπολογιστές μας δεν έχουν υποστεί από κατασκευής σκόπιμους περιορισμούς στη λειτουργικότητά τους ή δεν έχουν γεμίσει με λογισμικό παρακολούθησης (spyware). Επίσης χρειαζόμαστε ουδέτερα δίκτυα στα οποία να μπορούμε να συνδεθούμε, ώστε να επιλέγουμε ελεύθερα τι θα πούμε και σε ποιον.

Το Android είναι ένα παράδειγμα για το πόσο αμφίσημα μπορούν να γίνουν τα πράγματα. Μέχρι σήμερα έχουν πουληθεί περισσότερα από 500 εκατομμύρια smartphones και ταμπλέτες με λειτουργικό σύστημα που συνίσταται σε Ελεύθερο Λογισμικό, προσελκύοντας στη χρήση Ελεύθερου Λογισμικού περισσότερους ανθρώπους από ποτέ άλλοτε. Πρόκειται, όμως, ταυτόχρονα για ένα λειτουργικό σύστημα, το οποίο μερικές φορές περιορίζει το τι μπορούν να κάνουν οι χρήστες με τις τηλεφωνικές τους συσκευές και τους προσκαλεί να διαθέσουν τα πιο προσωπικά τους δεδομένα σε γιγαντιαίες εταιρίες.

Το Ελεύθερο Λογισμικό δεν έχει να κάνει με την τεχνολογία. Δεν πρόκειται ούτε για νομικό ζήτημα – η άδεια που το διέπει είναι απλά ένα μέσο προς κάποιο σκοπό. Στην καρδιά του ζητήματος, το Ελεύθερο Λογισμικό είναι μια απάντηση στην ερώτηση του ποιος θα πρέπει να έχει τον έλεγχο της ζωής και του πολιτισμού μας.

Το γνωσιακό μου υπόβαθρο είναι στις πολιτιστικές επιστήμες, όχι στην ανάπτυξη λογισμικού. Τρία είναι τα πράγματα που με προσέλκυσαν προς το Ελεύθερο Λογισμικό. Το ένα ήταν η συνειδητοποίηση ότι το Ελεύθερο Λογισμικό μου έδινε τον έλεγχο του υπολογιστή μου. Εκεί που παλιότερα έβριζα αβοήθητος την οθόνη όταν κάτι πήγαινε στραβά, τώρα μπορούσα πλέον να κάνω κάτι γι’ αυτό. Δεν ήταν πάντα εύκολο. Ωστόσο η πληροφορία που χρειαζόμουν για να λύσω το πρόβλημά μου θα ήταν σίγουρα κάπου εκεί έξω και έμαθα πως να την εντοπίζω. Δεν ήμουν πλέον απλά κάποιος που παθητικά κατανάλωνε λογισμικό. Μπορούσα να επιλέξω πως θέλω να διαχειρίζομαι τις ψηφιακές μου υποθέσεις. Είχα τον έλεγχο.

Ένας άλλος παράγοντας που με προσέλκυσε προς το Ελεύθερο Λογισμικό, και στις διάφορες σκηνές που αναπτύσσονται παράλληλα γύρω του, ήταν οι άνθρωποι που δουλεύουν εκεί. Οι άνθρωποι αυτοί δεν προωθούσαν απλώς την έννοια της διάδοσης προς τρίτους, αλλά ασκούσαν πίεση προς αυτό και τη χρησιμοποιούσαν και οι ίδιοι. Με τα λόγια του Γκάντι, ήταν (και είναι) η αλλαγή που θέλουν να δουν στον κόσμο.

Ένα τμήμα της πρώτης μου δουλειάς σχετικά με την πολιτική (σ.τ.μ.: που διέπει τα παραπάνω) το έκανα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Εκείνη την περίοδο ο πιο πλούσιος οργανισμός των Η.Ε. είχε έρθει αντιμέτωπος με τα αιτήματα του παγκόσμιου Νότου να αλλάξει τους κανόνες σχετικά με το copyright και τις πατέντες, ώστε να μη λειτουργούν αποκλειστικά υπέρ των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας.

Κάθε μία από εκείνες τις εβδομαδιαίες διαπραγματευτικές ενότητες ήταν για μένα από πολλές πλευρές μια εμπειρία που με διαμόρφωνε. Έμαθα πόσες πολλές αποφάσεις, οι οποίες διαμορφώνουν την πολιτική γύρω από αυτά τα θέματα, λαμβάνονται από θέση σχεδόν πλήρους άγνοιας. Έμαθα ότι το να μεταφέρεις πληροφορία και επιχειρήματα στους κατάλληλους ανθρώπους την κατάλληλη στιγμή ήταν ο τρόπος για να φτάσουμε σε κανόνες που θα μας βοηθούσαν να ζούμε και να μαθαίνουμε ελεύθερα. Έμαθα ότι οι επιχειρήσεις που έχουν συμφέροντα από το κατεστημένο είχαν κατακτήσει εδώ και καιρό αυτή την τέχνη. Εκείνοι που διέθεσαν το χρόνο για να μοιραστούν μαζί μου τη γνώση χρόνων και δεκαετιών, ακόμα και σε εκείνες τις πολυάσχολες ημέρες, ήταν οι άνθρωποι του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού και πολλές άλλες μη-κυβερνητικές οργανώσεις που δούλευαν εκεί. Αντί να αντιμετωπίσουν ένα νεοφερμένο σαν κι εμένα ως ανταγωνιστή ή ως βάρος στη δουλειά τους, με είδαν ως σύμμαχο που θα μπορούσε να γίνει όλο και πιο χρήσιμος, όσο περισσότερο μάθαινε.

Έτσι έμαθα ότι είναι δυνατόν να νικήσει κανείς όλες αυτές τις δυνάμεις που δρουν με αυτό τον τρόπο, ακόμα και στο δικό τους το παιχνίδι. Για όσους από εμάς δουλεύουμε για τις ελευθερίες των ανθρώπων – για την εξουσία να ελέγχουν τους υπολογιστές τους, τη γνώση τους, τις ιδέες τους, τα δεδομένα τους – είναι πολύ ευκολότερο να ενώσουμε τις δυνάμεις μας από ότι είναι για τους περισσότερους βιομηχανικούς δεινό-σαυρους. (σ.τ.μ: το λογοπαίγνιο με τη λέξη “δεινά” είναι του μεταφραστή). Μας στηρίζει η δύναμη της αλήθειας και όσοι αποφασίζουν για τις πολιτικές, πάντα εναρμονισμένοι με τις αποχρώσεις της εξουσίας, το αντιλαμβάνονται αυτό ενστικτωδώς. Και αυτό ήταν ο τρίτος παράγοντας που με προσέλκυσε προς το Ελεύθερο Λογισμικό: μου δίνει τη δυνατότητα να κάνω τη διαφορά.

Το Ελεύθερο Λογισμικό είναι μια αναζήτηση προς την υπεράσπιση του ανθρώπινου όχι ενάντια στην τεχνολογία, αλλά μέσα στην τεχνολογία. Όσοι επιμένουν στην ελευθερία τους, στην ελεύθερη θέληση και στη δημιουργικότητα μέσα σε μια εποχή όπου όλοι δίνουν υπεργολαβία τη διαχείριση της κοινωνικής τους ζωής σε κάποιο καλυμμένο κακοποιό (https://www.softwarefreedom.org/events/2012/freedom-to-connect_moglen-keynote-2012.html) είναι Λουδδίτες, υπό μια πολύ θετική, μεστή νοημάτων έννοια του όρου (σ.τ.μ.: η αρχική έκφραση -Pynchonian sense of the term- αναφέρεται στο συγγραφέα Thomas Pynchon, γνωστό για το μεστό και σύνθετο τρόπο γραφής του).

Και εμείς οι Λουδδίτες γινόμαστε περισσότεροι μέρα με τη μέρα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι, οι οποίοι πιστεύουμε ότι η τεχνολογία θα πρέπει να μας υπηρετεί και όχι το αντίστροφο. Ο κόσμος αλλάζει σταδιακά. Κάθε μέρα η δύναμη της συνεργασίας και της διάδοσης της γνώσης αγγίζει όλο και περισσότερους ανθρώπους. Η ελευθερία είναι τρόπος ζωής και θεμέλιο του μέλλοντός μας.

————————————————
* Ο Karsten Gerloff είναι ο πρόεδρος του Free Software Foundation Europe. Πρωωθεί το Ελεύθερο Λογισμικο και βοηθά στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας της ελεύθερης πληροφορίας. Ο Karsten εξηγεί την έννοια του Ελεύθερου Λογισμικού σε εκείνους που προσδιορίζουν τις πολιτικές, σε δικηγόρους και ανθρώπους των επιχειρήσεων προσβλέποντας στη μετατροπή του κόσμου σε ένα καλύτερο μέρος για όλους. http://fsfe.org

** Το πρωτότυπο κείμενο τιτλοφορείται: “Software, power and control | Free as in Speech” και δημοσιεύτηκε στο The open book, Reaktio #3, The Open Knowledge Foundation, 2013.